Smart presenteert zich als coöperatieve vennootschap van en voor kunstenaars. Deze krijgen, nadat ze aandeelhouder geworden zijn, een arbeidscontract bij Smart, maar werken als zelfstandige helemaal autonoom. Op die manier kunnen kunstenaars het beste van twee werelden combineren. Via de diensten van Smart kunnen ze onder meer prestaties factureren, iemand in dienst nemen,…
Dit klinkt als een mooi initiatief in een sector waar een arbeidscontract niet altijd eenvoudig te bekomen is. Maar is het wel zo onschuldig? In dit artikel leggen wij alles in de weegschaal: streng maar rechtvaardig. Lees met ons mee welke analyse we maken van de coöperatie SMart.
De auteurs
Dit artikel werd mee geschreven door vakbondsverantwoordelijke Tijs Hostyn, sectorverantwoordelijke voor de podiumkunsten bij ACV Puls en is gebaseerd op een uitgebreide analyse van de Europese koepel van vakverenigingen van uitvoerende kunstenaars en werknemers in de culturele sector, samengesteld uit de FIA(International Federation of Actors) , de IFM (International Federation of Musicians) en UNI MEI (de afdeling van UNI die arbeidskrachten in de media, entertainmaint, kunsten en sport vertegenwoordigt). Samen wilden we een kritische analyse maken van het SMart-model en de bijhorende dienstverlening. Voor deze analyse hebben we onze leden in Frankrijk en België geraadpleegd. We bedanken hen voor de getuigenissen en bijdragen die ze met ons hebben gedeeld.
SMart, een korte geschiedenis
SMart, afkorting voor la Société Mutuelle pour Artistes, werd in België opgericht in 1998 als vzw. In 2017 werd ze de “coöperatie van werknemers” die ze vandaag is. Die simplistische omschrijving zou wel eens overeen kunnen komen met de manier waarop SMart graag gezien wordt, maar achter dat imago schuilt een juridisch zeer complexe structuur.
Zo moeten de klanten alle facturen betalen op de rekening van de SMart-stichting. Die stichting is echter de enige van de juridische entiteiten die op de SMart-website geen enkele beschrijving geeft van haar activiteiten. Wat is de werkelijke plek van de kunstenaars en technici in die coöperatie, en is hun stem echt van tel?
De addertjes onder het gras
SMartfr, de Franstalige poot van de venootschap, verschilt van een traditionele onderneming in de zin dat elke aandeelhouder beschikt over één stem op de algemene vergadering en dat de raad van bestuur is samengesteld uit een panel van aandeelhouders. Toch blijkt uit de statuten dat de kunstenaars en technici niet echt kunnen wegen op de strategische keuzes van de coöperatie. In de raad van SMart hebben kunstenaars een groot aandeel, maar hun stem is beperkt.
De ‘portage salarial’ – zo heet de techniek waarbij werknemers wél een contract krijgen, maar verder als zelfstandige werken – wordt beheerd door de coöperatie ‘La Nouvelle Aventure’. De enige aandeelhouders van die coöperatie zijn SMartfr en twee bestuurders van SMartbe. De werknemers/klanten van Smart hebben hier dus geen enkele controle op.
Ondanks het schijnbare democratische karakter zijn de touwtjes van SMartfr stevig in de handen van de bestuurders. Tot zover de coöperatie.
SMart doet zich voor als een nuttige tool. Maar biedt vooral een mooie uitweg aan werkgevers die zich aan hun verantwoordelijkheden willen onttrekken. Smart biedt een pseudo-oplossing voor kunstenaars die eigenlijk een arbeidscontract zouden moeten krijgen.
De balans
SMart wil tegemoetkomen aan reële noden van arbeidskrachten die steeds meer geconfronteerd worden met werkonzekerheid. Toch versterken de kortetermijnoplossingen van SMart tegelijkertijd de precaire arbeidsrelaties die kenmerkend zijn voor de culturele sector. Op de lange termijn brengen ze de grondvesten van de sociale zekerheid aan het wankelen. Die sociale zekerheid, waar veel van onze leden van afhankelijk zijn. Het systeem is tegelijkertijd autodestructief en onhoudbaar. Ons doel? Constructieve verandering: hoe sneller, hoe beter.